باب: هل
يقرع في
القسمة
والاستهام
فيه.
6. PAYLAŞMADA KURA ÇEKİLİR Mİ?
حدثنا
أبو نعيم:
حدثنا زكرياء
قال: سمعت
عامرا يقول:
سمعت النعمان
بن بشير رضي
الله عنهما،
عن
النبي صلى
الله عليه
وسلم قال: (مثل
القائم على
حدود الله
والواقع
فيها، كمثل
قوم استهموا
على سفينة، فأصاب
بعضهم أعلاها
وبعضهم
أسفلها، فكان
الذين في
أسفلها إذا
استقوا من
الماء مروا
على من فوقهم،
فقالوا: لو
أنا خرقنا في
نصيبنا خرقا،
ولم نؤذ من
فوقنا، فإن
يتركوهم وما
أرادوا هلكوا
جميعا، وإن
أخذوا على
أيديهم نجوا
ونجوا جميعا).
[-2493-] Nu'man İbn Beşir r.a.'den
r.a. rivayet edilmiştir: Nebi Sallallahu Aleyhi ve Sellem:
"Allah'ın sınırlarını gözetenlerle
çiğneyenler (yüzmekte olan) bir geminin parçalarını kura ile aralarında pay
eden ve kura'da bir bölümüne geminin üst kısmı, diğer bölümüne de geminin alt
kısmı düşen kişilere benzerler. Geminin altındakiler su alacakları zaman
yukarıdakilere uğrarlar" buyurdu.
"Biz kendi payımıza düşen kısmı delsek ve yukarıdakilere
hiçbir sıkıntı vermesek olmaz mı?" diye sordular. Hz. Nebi
"Üsttekiler alttakilerin böyle yapmasına ses çıkarmazlarsa gemidekilerin
hepsi ölür. Onların ellerini tutar (ve böyle yapmalarına engel olurlarsa)
kendileri de, onlar da kurtulur" buyurdu.
Tekrar: 2686
Not: Bu hadis ile ilgili hükümler Şahitlikler
bölümünün sonunda 2686 nolu hadis te
açıklanacak inşaallah.
باب:
شركة اليتيم
وأهل الميراث.
7. YETİM'İN VE MİRASÇILARIN ORTAKLIĞI
حدثنا
عبد العزيز بن
عبد الله
العامري
الأويسي:
حدثنا
إبراهيم ابن
سعد، عن صالح،
عن ابن شهاب:
أخبرني عروة:
أنه سأل عائشة
رضي الله عنها.وقال
الليث: حدثني
يونس، عن ابن
شهاب قال: أخبرني
عروة بن
الزبير: أنه
سأل عائشة رضي
الله عنها، عن
قول الله تعالى:
{وإن خفتم - إلى -
ورباع}. فقالت:
يا ابن أختي،
هي اليتيمة
تكون في حجر
وليها،
تشاركه في
ماله، فيعجبه
مالها
وجمالها،
فيريد وليها
أن يتزوجها،
بغير أن يقسط
في صداقها،
فيعطيها مثل
ما يعطيها غيره،
فنهوا أن
ينكحوهن إلا
أن يقسطوا
لهن، ويبلغوا
بهن أعلى
سنتهن من
الصداق،
وأمروا أن
ينحكوا ما طاب
لهم من النساء
سواهن.
قال
عروة: قالت
عائشة: ثم إن
الناس
استفتوا رسول
الله صلى الله
عليه وسلم بعد
هذه الآية،
فأنزل الله:
{ويستفتونك في
النساء - إلى
قوله -
وترغبون أن تنكحوهن}.
والذي ذكر
الله أنه يتلى
عليكم في الكتاب
الآية
الأولى، التي
قال فيها: {وإن
خفتم أن لا
تقسطوا في
اليتامى
فانكحوا ما
طاب لم من
النساء}. قالت
عائشة: وقول
الله في الآية
الأخرى:
{وترغبون أن
تنكحوهن}.
يعني هي رغبة
أحدكم عن
يتيمته التي
تكون في حجره،
حين تكون
قليلة المال
والجمال،
فنهوا أن
ينكحوا ما
رغبوا في
مالها
وجمالها من
يتامى النساء إلا
بالقسط، من
أجل رغبتهم
عنهن.
[-2494-] Urve İbn
Zübeyr r.a.'den rivayet edilmiştir: Urve, Aişe r.anha'ya:
"Eğer (kendileriyle evlendiğiniz takdirde) yetimlerin haklarına riayet
edememekten korkarsanız beğendiğiniz (veya size helal olan) kadınlardan ikişer,
üçer, dörder alın" [Nisa 3] ayetinin hükmünü sordu.
O da şöyle cevap verdi: "Kız kardeşimin oğlu! Bu, velisinin
evinde bulunan ve malı onunla ortak olan yetim kızdır. Kızın malı ve güzelliği
velisini cezbeder ve mehrinde
adaletsizlik ederek onunla evlenmek ister ve ona diğer kadınlara verdiği mehir kadar verir.
İşte bu ayette kadınlara verilen mehrin
en büyüğünü vermeden onlarla evlenmeleri yasaklanmış ve onların dışında
hoşlarına giden başka kadınlarla evlenmeleri emredilmiştir.
Urve, Aişe'nin şöyle devam ettiğini
nakletmiştir: Bu ayet indikten sonra ashabın erkekleri gelerek Nebi Sallallahu Aleyhi ve Sellem'den
fetva istediler. Bunun üzerine "Senden kadınlar hakkında fetva istiyorlar.
De ki: onlara ait hükmü size Allah açıklıyor: Kitap'ta, kendileri için
yazılmışı (mirası) vermeyip nikahlamak istediğiniz
yetim kadınlar, çaresiz çocuklar ve yetimlere karşı adil olmanız hakkında size
okunan ayetler (Allah'ın hükmünü apaçık ortaya koymaktadır)" [Nisa 127]
ayeti indirildi. Allah'ın size okunacağını bildirdiği ayet, "Eğer
(kendileriyle evlendiğiniz taktirde) yetimlerin
haklarına riayet edememekten korkarsanız beğendiğiniz (veya size helalolan) kadınlardan ikişer, üçer, dörder alın"
[Nisa 3] ayetidir.
Aişe yukarıdaki ayette geçen "nikahlamak
istediğiniz yetim kadınlar" ifadesi ile ilgili şu açıklamayı yapmıştır:
Bu, evinizde (korumanız altında) olan yetim kızdan, malı ve güzelliği az iken
yüz çevirip evlenmek istememenizdir. Malı az olan ve güzelolmayan
yetim kızlarla evlenmek istemediklerinden dolayı, ayette, insanların yetim
kızların malını elde etmek arzusuyla onlara mehirlerini
adilane vermeden evlenmeleri yasaklanmıştır.
Tekrar: 2763, 4573, 4574, 4600, 5064, 5092, 5098, 5128, 5131, 5140,
6965
AÇIKLAMA: İbn Battal şöyle der: Alimler, yetime bir yararı olmadığı sürece yetimin malına
ortak olmanın caiz olmadığı konusunda görüş birliği etmişlerdir. Bu hadis 4573. hadiste açıklanacak inşaallah.
باب:
الشركة في
الأرضين
وغيرها.
8. TARLA VB. ORTAKllĞI ..
حدثنا
عبد الله بن
محمد: حدثنا
هشام: أخبرنا
معمر، عن
الزهري، عن
أبي سلمة، عن
جابر بن عبد
الله رضي الله
عنهما قال: إنما
جعل النبي صلى
الله عليه
وسلم الشفعة
في كل ما لم
يقسم، فإذا
وقعت الحدود،
وصرفت الطرق،
فلا شفعة.
[-2495-] Cabir İbn Abdullah r.a.'den rivayet
edilmiştir: Allah Resulü Sallallahu Aleyhi ve Sellem pay edilmemiş olan her şeyde şuf'a
hakkı koymuştur. Sınırlar belirlenip yollar ayrıldıktan sonra ise şuf'a yoktur.
AÇIKLAMA: Buhari tarla ortaklığı
konusunda Cabir hadisini zikretmiştir. Bu hadis Şura bölümünde açıklanmıştır.(bkz. 2257. hadis) Buhari bu hadise bu konuda yer vererek evin ve arsanın payedilmesinin caiz olduğuna işaret etmiştir.
Alimlerin geneli, arsa ister küçük, ister büyük olsun bunun caiz olduğu
görüşünü benimsemişlerdir. Ancak bazı alimler payedilmesi durumunda işe yaramayacak kadar küçülecek olan
arsayı bu hükmün dışında tutmuşlardır. Onlara göre bu arsanın payedilmesi caiz olmaz.
باب: إذا
اقتسم
الشركاء
الدور أو
غيرها، فليس لهم
رجوع ولا شفعة.
9. ORTAKLAR EVLERİ VE DİĞER ARSALARI PAY ETTİKLERİNDE ARTIK GERİ
DÖNEMEZLER VE ŞUF'A HAKLARI OLMAZ
حدثنا
مسدد: حدثنا
عبد الواحد:
حدثنا معمر،
عن الزهري، عن
أبي سلمة، عن
جابر بن عبد
الله رضي الله
عنهما قال: قضى
النبي صلى
الله عليه
وسلم بالشفعة
في كل ما لم
يقسم، فإذا
وقعت الحدود،
وصرفت الطرق،
فلا شفعة.
[-2496-] Cabir r.a.'in "Nebi Sallallahu
Aleyhi ve Sellem, pay edilmemiş olan bütün gayri menkullerde şuf'aya
hükmetti. Sınırlar belirlendikten ve yollar ayrıldıktan sonra ise şuf'a yoktur" dediği nakledilmiştir.
AÇIKLAMA: Buhari, bu konuda
yukarıda geçen Cabir hadisine yer vermiştir. İbnü'l-Müneyyir şöyle der: Hadiste sadece şuf'a
hakkının olmayacağı hususu yer aldığı halde Buhari
konu başlığında payetmenin bağlayıcı olduğunu
gösteren bir ifade kullanmıştır. Çünkü şuf'a hakkının
olmaması ortağın geri dönememesini gerektirir. Zira ortağın geri dönme hakkı
olsa pay edilmiş arsa (veya ev) tekrar şayi hisseliye dönüşecek ve dolayısıyla şuf'a hakkı da geri dönecektir.
باب:
الاشتراك في
الذهب
والفضة، وما
يكون فيه الصرف.
10. ALTIN GÜMÜŞ VE BOZULABİLEN DİĞER MALLARDA ORTAKLIK
حدثنا
عمرو بن علي:
حدثنا أبو
عاصم، عن
عثمان، يعني
ابن الأسود،
قال: أخبرني
سليمان بن أبي
مسلم قال:
سألت
أبا المنهال
عن الصرف يدا
بيد، فقال:
اشتريت أنا
وشريك لي شيئا
يدا بيد
ونسيئة،
فجاءنا
البراء بن عازب
فسألناه،
فقال: فعلت
أنا وشريكي
زيد بن أرقم،
وسألنا النبي
صلى الله عليه
وسلم عن ذلك فقال:
(ما كان يدا
بيد فخذوه،
وما كان نسيئة
فذروه).
[-2497 - 2498-] Süleyman İbn Ebu Müslim'den rivayet
edilmiştir: Ebu'I-Minhal'e
peşin bozdurmanın (sarf) hükmünü sordum. Şöyle dedi: "Bir ortağımla
birlikte bir kısmı peşin ve bir kısmı veresiye mal almıştık. Bera İbn Azib r.a. geldi. Ona bunun
hükmünü sorduk. Dedi ki: "Ben ve ortağı m Zeyd İbn Erkam da böyle yapmıştık.
Nebi Sallallahu Aleyhi ve Sellem'e
bunun hükmünü sorduk. "Peşin olanı alınız; veresiye olandan
vazgeçiniz" buyurdu."
AÇIKLAMA: İbn Battal şöyle der: Alimlerin görüş birliğiyle geçerli ortaklık, ortaklardan her
birinin diğerinin koyduğu malın mislini / aynı miktarını koyması ve bunların
birbirinden ayrılamayacak derecede karıştırılması, sonra da bu malı ikisi
birlikte alıp satmalarıdır. Ancak birbirlerini kendi yerlerine geçirirlerse
(vekil tayin ederlerse) tek başlarına da işlem yapabilirler.
Altın ve gümüş ortaklığının da caiz olduğu konusunda görüş
birliği etmişlerdir.
Fakat ortaklık için bir taraf altın, diğer taraf gümüş
verdiğinde bu ortaklığın geçerliliği hususunda görüş ayrılığına düşmüşlerdir.
Şafii, meşhur rivayete göre İmam Malik ve Sevrı
dışındaki Kufe fakihleri bunu caiz görmemişlerdir.
Şafii, ortaklık konusu olan altın ve gümüşün kaliteli ve
kalitesiz olmak gibi, nitelik (ayar) açısından da farklı olamayacağını
söylemiştir.
Buhari'nin başlığı genel koyması Sevrıinin görüşüne
yakın olduğunu göstermektedir.
Başka madenlerle karıştırılmış olan dirhemler ve henüz
toprağından ayrıştırılmamış olan altın gibi, bozulabilen mallarda ortaklık
konusunda alimler görüş ayrılığına düşmüştür. Alimlerin geneli, misll olan
(standart olan) bütün mallarda ortaklığın caiz olduğu görüşündedir. Şafii
mezhebindeki güçlü görüş de budur.
Hz. Nebi'in "Peşin olanı alınız,
veresiye olandan vazgeçiniz" buyruğu, akdi ikiye bölmenin caiz olduğu
görüşüne delil getirilmiştir. Buna göre akdin geçerli olan kısmı sahih;
geçersiz olan kısmı ise batıl olur.
Ancak bu görüş kabul edilemez. Çünkü hadiste iki ayrı akde de
işaret edilmiş olabilir. Medine'ye Hicret bölümünde Ebu.'l-Minhal'den rivayet edilecek olan şu hadis bu ihtimali
güçlendirmektedir: "Ortağım, çarşıda, birkaç dirhemi karşılığını hac
zamanında almak üzere satmıştı. .. Hz. Nebi Sallallahu Aleyhi ve Sellem
Medine'ye geldiğinde biz bu tür alış verişler hala yapıyorduk. Hz. Nebi bunu
görünce, "Peşin Olanda bir sakınca yoktur. Ve res
iye olanı ise yapmanız uygun değil" buyurdu.
Buna göre Hz. Nebi'in "Peşin
olanı alın" buyruğunun anlamı "Satım meclisinde bedellerin alınıp
verildiği akit geçerlidir, onu devam ettirin. Bedellerin alınıp verilmediği
(karşılıklı teslimin gerçekleşmediği) akitler ise geçersizdir, onu
bırakın" olur. Bu ifadeden, peşin ve veresiyenin tek akitte olması
gerekmez. Doğru olanı Allah daha iyi bilir.
باب:
مشاركة الذمي
والمشركين في
المزارعة.
11. ZiMMET VATANDAŞLARI VE MÜŞRİKLERLE
MÜZAREA ORTAKLIĞI
حدثنا
موسى بن
إسماعيل:
حدثنا جويرية
بن أسماء، عن
نافع، عن عبد
الله رضي الله
عنه قال:
أعطى
رسول الله صلى
الله عليه
وسلم خيبر
اليهود، أن
يعملوها
ويزرعوها،
ولهم شطر ما
يخرج منها.
[-2499-] Abdullah r.a.'den rivayet edilmiştir: Allah Resulü Sallallahu Aleyhi ve Sellem,
işletip ekmeleri ve çıkan ürünün yarısı kendilerinin olması şartıyla Hayber'i Yahudilerin elinde bıraktı.
AÇIKLAMA: Buhari, bu konuda İbn Ömer'in rivayet ettiği ve işletmeleri şartıyla Hayber'in Yahudilere bırakılması ile ilgili hadise kısaca
yer vermiştir. Bu hadis Müzaraa (ekme ortaklığı)
bölümünde geçmişti.
Bu hadisin ifadesi zimmet vatandaşları hakkında açıktır. Buhari, müşrikleri de onların kapsamında görmüştür. Çünkü
müşrik, eman alınca zimmet vatandaşı statüsüne geçer.
Musannif bu başlığı koyarak bu konuda, Sevri,
Leys, İshak ve Ahmed gibi,
zimmet vatandaşları ve müşriklerle ortaklık yapmayı caiz görmeyen fakihlerden
ayrı düşündüğüne de işaret etmiştir.
İmam Malik de Müslümanın gözetiminde
çalışması durumu dışında bunun caiz olmadığı görüşündedir.
Caiz görmeyenlerin delili şudur: Müşrikle ortaklık durumunda Müslümanın malına, faiz, şarap ve domuz parası karışması
sakıncaları vardır.
Alimlerin geneli ise Hz. Nebi'in Hayber Yahudileri ile ortaklık yaptığını ileri
sürmüşlerdir. Onlarla müzaraa ortaklığı yapmak caiz
olduğuna göre diğer ortaklıklar da caiz olur. Ayrıca onların mallarında bu gibi
sakıncalar bulunmasına rağmen onlardan cizye alınması meşru kılınmıştır.
باب:
قسمة الغنم
والعدل فيها.
12. KOYUNLARI ADİL OLARAK PAYLAŞTIRMAK
حدثنا
قتيبة بن
سعيد: حدثنا
الليث، عن
يزيد بن أبي
حبيب، عن أبي
الخير، عن
عقبة بن عامر
رضي الله عنه:
أن
رسول الله صلى
الله عليه
وسلم أعطاه
غنما يقسمها
على صحابته
ضحايا، فبقي
عتود، فذكره لرسول
الله صلى الله
عليه وسلم فقال:
(ضح به أنت).
[-2500-] Ukbe İbn Amir r.a.'den rivayet
edilmiştir: Allah Resulü Sallallahu Aleyhi ve Sellem sahabesine kurbanlık olarak payetmesi
için ona bir koyun sürüsü verdi. Geriye sadece bir yaşına girmiş bir keçi
kaldı. Bunu Allah Resulü'ne hatırlattı. O da Sallallahu
Aleyhi ve Sellem: "Onu da sen kurban et"
buyurdu.